Radioterapia raka piersi

Radioterapia

Radioterapia stanowi nierozłączną część leczenia skojarzonego raka piersi z leczeniem operacyjnym, chemioterapią i immunoterapią. Obecnie jest stosowana we wszystkich stadiach zaawansowania tego nowotworu.

W leczeniu radykalnym zmniejsza ryzyko wznowy w obrębie piersi lub klatki piersiowej oraz węzłów chłonnych i wydłuża całkowite przeżycie chorych.

Komputerowy system planowania leczenia

Komputerowy system planowania leczenia, na podstawie obrazów z tomografii komputerowej, pozwala dopasować rodzaj i dawkę promieniowania indywidualnie do budowy ciała pacjentki oraz do wielkości i kształtu obszaru napromieniania. Umożliwia to dostarczenie odpowiednio dużej dawki promieniowania w obszarze istnienia guza nowotworowego lub, jak w leczeniu uzupełniającym, w obszarze objętym ryzykiem obecności komórek nowotworowych (po zabiegu operacyjnym, tj. w obszarze piersi, klatki piersiowej lub węzłów chłonnych). Komputerowe planowanie leczenia zapewnia jednocześnie ochronę zdrowych tkanek i ważnych do życia narządów leżących w pobliżu (płuca, serce, druga pierś). Ochrona zdrowych tkanek zmniejsza ryzyko wystąpienia wczesnych i późnych powikłań popromiennych.

System bramkowania oddechowego ABC

System bramkowania oddechowego ABC – w nowoczesnych technikach napromieniania uwzględnia się zmiany położenia tkanek napromienianych (np. gruczołu piersiowego) i narządów otaczających w trakcie oddychania. Zdrowe narządy (serce, płuca, naczynia wieńcowe) chcemy maksymalnie ochronić przed wpływem promieniowania. U chorych na raka piersi ograniczenie ruchów klatki piersiowej i napromienianie w ściśle określonej fazie cyklu oddechowego, tj. na głębokim wdechu, pozwala zmniejszyć dawkę napromieniania w sercu, a szczególnie w zakresie lewej tętnicy wieńcowej i lewej komory.

Po ułożeniu pacjentki w pozycji terapeutycznej rozpoczyna się seans napromieniania w fazie głębokiego wdechu, gdy ściana klatki piersiowej unosi się i jednocześnie maksymalnie oddala od serca. W fazie wydechu aparatura do napromieniania wyłącza się. Postępowanie to nosi nazwę ABC (activ breathing control), a stosowanie napromieniania w fazie oddechowej określa się jako bramkowanie (gating). Technika ABC wymaga dłuższego czasu napromieniania i dobrej współpracy, przy czynnym udziale pacjentek. Czasami nie może mieć zastosowania, np. u osób źle słyszących, z brakiem uzębienia czy niedostatecznie współpracujących.

Obszar napromieniania

Obszarem napromieniania po operacji oszczędzającej pierś jest gruczoł piersiowy. Po amputacji piersi obszarem docelowym jest ściana klatki piersiowej i niekiedy skóra. W przypadku istnienia indywidualnych wskazań obszar napromieniania obejmuje również węzły chłonne pachowe, podobojczykowe, nadobojczykowe i przymostkowe, czyli piersiowe wewnętrzne, po stronie zmiany.

Przed rozpoczęciem napromieniania w pracowni symulatora wykonuje się tomografię komputerową celem uzyskania obrazów pozwalających na przygotowanie indywidualnego dla każdej pacjentki planu leczenia. Nie jest to badanie diagnostyczne, a po jego przeprowadzeniu nie wykonuje się opisu. Najpierw dobiera się odpowiednie ułożenie pacjentki, które z jednej strony umożliwia codzienną, precyzyjną realizację napromieniania, a z drugiej – jest wygodne i łatwo odtwarzalne. Następnie w pozycji do napromieniania wykonuje się tomografię komputerową. Aby móc odtworzyć warunki wstępne, po symulacji lekarz radioterapeuta w ściśle określonych miejscach wykonuje tatuaże (kilkumilimetrowe kropki).

Napromienianie

Napromienianie wiązką zewnętrzną (teleterapia) przeprowadza się za pomocą przyspieszacza liniowego, czyli akceleratora, generującego wiązkę promieniowania wysokoenergetycznego, najczęściej o energii 4 lub 6 MV. Przyspieszacz znajduje się w specjalnie dostosowanym pomieszczeniu, tzw. bunkrze.

Liczba frakcji radioterapii

Liczba frakcji radioterapii (jednorazowa dawka dzienna) jest dobierana indywidualnie, ale najczęściej stosuje się 15-20-25 frakcji, jeden raz dziennie, każdego dnia, z przerwą w sobotę i niedzielę oraz dni ustawowo wolne od pracy. W zależności od indywidualnych wskazań podaje się dodatkową dawkę promieniowania w obszarze o dużym ryzyku wznowy, tj. w loży po guzie (boost). Stosowana jest wiązka promieniowania na przyśpieszaczu liniowym w 4-8 frakcjach lub w warunkach brachyterapii.

Brachyterapia

Brachyterapia jest formą radioterapii, w której źródło promieniowania wprowadza się za pomocą specjalnych prowadnic bezpośrednio w miejsce, gdzie znajdował się guz. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu. Brachyterapia pozwala na precyzyjne podanie skoncentrowanej dawki w obszarze loży po usuniętym guzie i ograniczenie dawki w narządach, które należy chronić przed skutkami radioterapii, takich jak płuco czy serce. Jej zastosowanie wynika z budowy anatomicznej pacjentki oraz lokalizacji guza w piersi.

Organizacja zakładu radioterapii

W wyniku reakcji tkanek na napromienianie rozwija się odczyn popromienny o charakterze wczesnym lub późnym. Odczyn popromienny ma ścisły związek z leczeniem napromienianiem, nie jest niezamierzony ani niespodziewany.

Do odczynów wczesnych

Do odczynów wczesnych radioterapii, pojawiających się do 3 miesięcy od zakończenia napromieniania, zaliczamy: ból piersi, zaczerwienienie skóry i popromienne śródmiąższowe zapalenie płuc. Nasilenie odczynu zależy od wielu czynników:

  • rodzaju promieniowania,
  • energii promieniowania, wielkości dawki frakcyjnej (codziennej),
  • wielkości dawki całkowitej,
  • wielkości obszaru napromienianego,
  • osobniczych właściwości organizmu,
  • stosowania leków (chemioterapia, inne),
  • przebytej, wcześniejszej radioterapii w tym

Odczyn późny skóry i tkanki podskórnej

Odczyn późny skóry i tkanki podskórnej, pojawiający się od 3 miesięcy do kilku lat po leczeniu napromienianiem, przejawia się najczęściej włóknieniem skóry i tkanki podskórnej, przebarwieniem lub zanikiem skóry w obszarze napromienianym.

Obrzęk limfatyczny

Obrzęk limfatyczny to stan związany z zaleganiem chłonki – płynu, który normalnie krąży w przestrzeni międzykomórkowej – w obrębie kończyny na skutek niewydolności układu chłonnego. Najczęściej jest spowodowany usunięciem węzłów chłonnych pachowych lub też napromienianiem tej okolicy z następowym włóknieniem skóry i tkanki podskórnej. Węzły chłonne znajdujące się w tych okolicach przestają pracować jak pompa ssąco-tłocząca i chłonka zaczyna zalegać w kończynie górnej.

Powstaniu lub nasileniu obrzęku sprzyjają: otyłość, nadmierna aktywność fizyczna kończyny albo jej brak oraz skojarzenie kilku metod leczenia onkologicznego (np. operacji i radioterapii okolicy dołu pachowego).

W celu zmniejszenia ryzyka zastoju chłonki należy: nosić dobrze dopasowaną i właściwą bieliznę, unikać wkłuć dożylnych i podskórnych w zakresie kończyny, szarpania, dźwigania, przeciążenia, podrażniania, oparzenia, odmrożenia, skaleczenia, ukłucia, uciskania kończyny przez pasek, bransoletkę, obrączkę, mankiet bluzki czy aparat do pomiaru ciśnienia tętniczego. Należy zgłosić się do poradni rehabilitacji, gdzie lekarz rehabilitant zaleci odpowiednie zabiegi terapeutyczne, które umożliwią zmniejszenie obrzęku kończyny górnej.

Stopień nasilenia wczesnego odczynu

Stopień nasilenia wczesnego odczynu popromiennego skóry ocenia się w 4-stopniowej skali:

  • I stopień – zaczerwienienie skóry,
  • II stopień – złuszczanie naskórka na sucho,
  • III stopień – złuszczanie naskórka na mokro,
  • IV stopień – martwica skóry.

Leczenie odczynów popromiennych skóry

Leczenie odczynów popromiennych skóry zależy  od  stopnia  uszkodzenia i polega na:

  • ścisłej ochronie obszaru napromienianego;
  • unikaniu urazów mechanicznych, tzn. golenia okolicy pach, drapania, pocierania, ale też nagrzewania i ochładzania skóry napromienianej, depilacji okolicy pach przy użyciu depilatorów chemicznych, podrażnień związanych ze stosowaniem maści i kremów kosmetycznych, dezodorantów, perfum, wody toaletowej, nasłonecznienia, ponownego napromieniania;
  • bezwzględnym przestrzeganiu zakazu stosowania kosmetyków oczyszczających skórę, szczególnie zawierających alkohol. Codzienna toaleta powinna być prowadzona z ostrożnością, unikaniem używania gąbki, szczotek i substancji złuszczających, długotrwałej kąpieli w ciepłej lub gorącej Zalecane jest codzienne mycie skóry letnią wodą z delikatnymi środkami myjącymi (mydła, żele pod prysznic o pH naturalnym dla skóry). W przypadku nasilenia odczynu III i IV stopnia mycie obszaru objętego odczynem może zostać zakazane – decyzja w porozumieniu z lekarzem;
  • w przypadku złuszczania naskórka na sucho – miejscowe zastosowanie delikatnych kremów, maści do skóry w trakcie radioterapii, okresowo (o ile są wskazania) z dodatkiem kortykosteroidów. W wypadku wystąpienia zakażenia bakteryjnego może być konieczne zastosowanie kremu, żelu lub maści z antybiotykiem. Należy nosić możliwie jak najbardziej przewiewne ubrania, z naturalnych materiałów (bawełna, jedwab, len), unikać materiałów syntetycznych.
We use cookies

Na naszej stronie internetowej używamy plików cookie. Niektóre z nich są niezbędne dla funkcjonowania strony, inne pomagają nam w ulepszaniu tej strony i doświadczeń użytkownika (Tracking Cookies). Możesz sam zdecydować, czy chcesz zezwolić na pliki cookie. Należy pamiętać, że w przypadku odrzucenia, nie wszystkie funkcje strony mogą być dostępne.